دیابت (Diabetes) نوعی بیماری متابولیکی (مربوط به متابولیسم بدن) و یکی از شایع ترین بیماری های غدد است که با سطح قند خون بالا (گلوکز) همراه است. بیماری دیابت یا قندخون بالا به دنبال نقص در ترشح انسولین یا عملکرد آن یا هر دو ایجاد می‌شود. سطح بالای گلوکز خون (هیپرگلیسمی) می‌تواند منجر به مشکلات جدی در سلامت شود.
دیابت بیماری است که در آن بدن نمی تواند گلوکز لازم برای تامین انرژی سلول های بدن بیمار را تامین کند. در واقع شخصی که به این بیماری مبتلا باشد سطح گلوکز در بدن او بالا میماند و هورمونی به اسم انسولین که قند موجود در بدن را به انرژی تبدیل کند نمی تواند این انتقال را انجام دهد . این فرایند بسته به انواع دیابت با مشکلاتی روبرو است که علائم و عواملی را همراه خود دارد.
از آنجایی که دکستروز یک قند “ساده” است، بدن می تواند به سرعت از آن برای انرژی استفاده کند. قندهای ساده می توانند سطح قند خون را خیلی سریع افزایش دهند. دکستروز در غلظت های مختلف برای اهداف مختلف استفاده می شود. برای مثال، زمانی که فردی دچار کم آبی و قند خون پایین است، پزشک ممکن است دکستروز را در محلول IV تجویز کند. دو نمونه از دکستروز تزریقی ویال دکستروز 20% و ویال دکستروز 50% هستند.
تفسیر بیماری دیابت
دیابت نوعی بیماری مزمن است که در آن بدن نمی‌تواند از گلوکز استفاده و یا آن را ذخیره کند. گلوکز نوعی قند است که اگر در خون جمع شود باعث بالا رفتن قند خون می‌شود. دیابت زمانی رخ می‌دهد که لوزالمعده دیگر قادر به ساخت انسولین نباشد یا بدن نتواند از انسولین تولید شده به خوبی استفاده کند. انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده ساخته می‌شود و مانند یک کلید عمل می‌کند و باعث می‌شود گلوکز غذایی که می‌خوریم، از جریان خون به سلول‌های بدن برای تولید انرژی وارد شود. تمام غذاهای دارای کربوهیدرات در خون به گلوکز تجزیه می‌شوند. انسولین به گلوکز کمک می‌کند تا وارد سلول‌ها شود. عدم توانایی در تولید انسولین یا عدم استفاده مؤثر از آن، منجر به افزایش سطح گلوکز در خون می‌شود که به آن هایپرگلیسمی می‌گویند. در طولانی مدت، بالا بودن سطح گلوکز خون با آسیب به بدن و نارسایی اندام‌ها و بافت‌های مختلف همراه است. دیابت باید جدی گرفته شود، در غیر این صورت می‌تواند فرد مبتلا را با مشکلات متعددی روبرو کند.
انسولین هورمونی است که توسط پانکراس یا همان لوزالمعده، اندامی که در پشت معده قرار دارد، ساخته می‌شود. پانکراس، انسولین را در جریان خون آزاد می‌کند. انسولین حکم کلید را دارد که قفل در دیواره سلولی را باز می‌کند و به گلوکز اجازه می‌دهد تا وارد سلول‌های بدن شود. گلوکز، سوخت یا انرژی مورد نیاز بافت‌ها و اندام‌ها را برای عملکرد مناسب فراهم می‌کند. در افراد دیابتی یکی از حالت‌های زیر رخ می‌دهد:
- پانکراس انسولین تولید نمی‌کند یا اگر تولید کند، مقدارش کافی نیست.
- پانکراس انسولین تولید می‌کند، اما سلول‌های بدن به آن پاسخ نمی‌دهند و نمی‌توانند آن‌طور که باید از آن استفاده کنند.
اگر گلوکز نتواند وارد سلول‌های بدن شود، در جریان خون باقی میماند و سطح گلوکز خون افزایش می‌یابد. دیابت زمانی اتفاق می‌افتد که گلوکز نتواند وارد سلول‌های بدن شود، در جریان خون باقی بماند و سطح گلوکز خون را افزایش دهد.
10 علامت بیماری دیابت یا قندخون
درصورتی‌که فکر می‌کنید هر یک از علائم زیر در شما وجود دارد بهتر است انجام تست قند خون را در دستور کار خود قرار دهید. علائم عمومی دیابت شامل موارد زیر است:
- ادرار زیاد به‌خصوص در شب
- تشنگی زیاد
- کاهش وزن بی‌دلیل
- گرسنگی زیاد
- تاری دید
- بی‌حسی یا گزگز دست و پا
- احساس خستگی مزمن
- پوست بسیار خشک
- زخم‌هایی که به‌کندی بهبود می‌یابند
- ابتلای بیش‌ازحد معمول به عفونت
علائم دیگر:
- در زنان: خشکی پوست به همراه خارش و عفونت‌های قارچی مکرر یا عفونت‌های مجاری ادراری
- در مردان: کاهش میل جنسی، اختلال در نعوظ، کاهش قدرت عضلانی
دیابت نوع ۱ بیشتر در کودکان، نوجوانان و جوانان رخ می‌دهد و علائم آن می‌تواند به سرعت، طی چند هفته یا چند ماه ایجاد شود. همچنین علائم اضافی آن شامل تهوع، استفراغ یا درد معده و عفونت‌های قارچی یا عفونت‌های دستگاه ادراری است.
دیابت نوع ۲ و پیش دیابت در بزرگسالی اتفاق می‌افتد. ممکن است شما اصلاً علائمی نداشته باشید یا متوجه آن نشوید، زیرا در طی چندین سال و به کندی رخ می‌دهد.
در دیابت بارداری نیز، زنان باردار متوجه علائم آن نمی‌شوند و این متخصص زنان و زایمان است که شما را از نظر دیابت بارداری بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ آزمایش می‌کند.
انواع دیابت
برخی ممکن است از این بیماری تنها به‌عنوان مرض قند یاد کنند، اما ماجرا به همین نام ختم نمی‌شود. این بیماری انواع متفاوتی دارد و به صورت کلی می‌توان آن را به چهار دسته تقسیم کرد:
- دیابت نوع دو
- دیابت نوع یک
- دیابت بارداری
- پیش دیابت
دیابت نوع یک
افراد مبتلا به دیابت نوع یک تولید هرگونه انسولین در بدنشان کاملاً متوقف شده است. انسولین یک هورمون در بدن است که به‌صورت طبیعی در یک سطح متعادل ترشح می‌شود. بدن با استفاده از انسولین می‌تواند گلوکز را تبدیل به انرژی کند و به فعالیت طبیعی خود ادامه دهد. متأسفانه افرادی که دچار نوع یک هستند باید حتماً در طول روز تزریق انسولین داشته باشند.
خوب است بدانید که برخلاف تصورات عامه این نوع دیابت در نوجوانان و کودکان شایع‌تر است، اما به‌صورت کلی تمام رده‌های سنی ممکن است دچار این بیمار شوند. دوز تزریق انسولین و تعداد دفعات تزریق توسط پزشک متخصص و بررسی آزمایشات تجویز می‌شود. افرادی که درگیری به نوع یک این بیماری دارند در صورت عدم دریافت انسولین ممکن است جان خود را از دست بدهند.
افرادی که به نوع ۱ این بیماری مبتلا هستند غالباً حالت تهوع، استفراغ یا معده درد مداوم دارند. علائم دیابت نوع ۱ در طی چند هفته یا چند ماه ظاهر می‌شود. نوع ۱ این بیماری معمولاً از دوران کودکی، نوجوانی یا جوانی شروع می‌شود اما ممکن است در هر سنی رخ دهد.
دیابت نوع دو
این نوع دیابت کمی از نوع یک خفیف‌تر است و بیمار تحت درمان دارویی قرار می‌گیرد. البته باید به خاطر سپرد که اگر مبتلا به این بیماری باشید و رعایت دارویی و غذایی نداشته باشید حتماً مبتلا به نوع یک نیز خواهیم شد. افرادی که مبتلا به دیابت نوع دو هستند، بدنشان به حد کافی ترشح هورمون انسولین ندارد. سابقه خانوادگی در بروز این نوع دیابت بسیار مؤثر است و البته چاقی، اضافه‌وزن و عدم تغذیه سالم نیز دیگر دلایل بروز آن هستند.
این بیماری امروز دیگر مختص میان‌سالان و افراد بالای ۴۰ سال نیست و حتی گروه‌های سنی جوان و نوجوان نیز در تعداد بالا با این بیماری دست‌وپنجه نرم می‌کنند. درمان دارویی و پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و سالم می‌تواند قند خون مبتلایان به این نوع از دیابت را تحت کنترل بگیرد؛ بنابراین نباید صرف اینکه این بیماری خطر مرگ ندارد آن را به حال خود رها کرد.
بروز علائم دیابت نوع ۲ اغلب چندین سال طول می‌کشد. بسیاری از افراد در ابتدای بیماری هیچ‌گونه علائمی ندارند اما با پیشروی آن به‌تدریج علائم نیز بروز می‌کنند. این بیماریمعمولاً در بزرگ‌سالان دیده می‌شود اگرچه احتمال ابتلای کودکان و نوجوانان نیز دور از انتظار نیست. ازآنجایی‌که تشخیص علائم دیابت نوع ۲ دشوار است آگاهی به عوامل زمینه‌ساز این بیماری اهمیت دارد. در صورت دارا بودن هر یک از عوامل خطرساز مثل اضافه وزن، کم‌تحرکی و رژیم غذایی نامناسب حتماً به پزشک مراجعه کنید.
دیابت بارداری
نوع دیگری از دیابت نوع یک، دیابت بارداری است. جالب است که بیشتر بانوان باردار مبتلا به آن پیش از بارداری سابقه این بیماری را نداشتند. بدترین بخش ماجرا این است که در صورت عدم کنترل به‌موقع این اختلال حتماً بر روی سلامت و رشد جنین نیز تأثیرگذار خواهد بود. این نوع از Diabetes حتی علائم پیش‌زمینه‌ای ندارد و ناگهان در سه‌ماهه دوم و یا سوم بارداری خود را نشان می‌دهد.
اگر قبل از سه‌ماهه دوم بارداری مادر دچار این بیماری شد ممکن است دیابت بارداری نباشد. تغییرات هورمونی که مادران باردار به وجود می‌آید کاملاً طبیعی است اما این خود عامل ایجاد اختلال در ساخت هورمون انسولین است؛ بنابراین هرچه مادر تغذیه می‌کند، همچنان احساس سیری ندارد، ضعف دارد و انرژی کافی برای فعالیت‌های هرچند سبک را هم ندارد.
بسیاری از بانوان از غربالگری‌های بارداری و آزمایش دیابت بارداری امتناع می‌کنند و با وجود ابتلا به این اختلال بارداری پرخطری را پشت سر می‌گذارند. گاها این اختلال، در صورت عدم کنترل می‌تواند منجر به مرگ مادر و جنین نیز بشود. زایمان پیش از موعد طبیعی، اختلالات تنفسی، معلولیت جنین و زایمان سخت از جمله عوارض آن است و مادرانی که دیابت بارداری در آنها درمان نمی‌شود، پس از زایمان دچار دیابت نوع دو خواهند.
پیش‌دیابت
یکی دیگر از انواع دیابت، پیش‌دیابت است. در این شرایط قند خون از حالت نرمال خارج شده و افزایش پیدا کرده است. پیش‌دیابت این معنا را به همراه دارد که قند خون بالاست اما بیمار هنوز دچار بیماری نشده است. سبک زندگی غلط، رژیم غذایی ناسالم، عدم تحرک و مصرف دخانیات از جمله دلایلی است که افزایش قند خون را به دنبال دارد و افراد در معرض خطر ابتلا به این نوع دیابت قرار می‌دهد.
خوب است بدانید که اغلب مبتلایان به پیش‌دیابت دچار مشکلات قلبی و عروقی می‌شوند و تخریب شدید کلیوی را تجربه می‌کنند که حتی از آن خبر هم ندارند. شما می‌توانید با در پیش گرفتن یک سبک زندگی سالم، ورزش کردن، آزمایش و چکاپ‌های دوره‌ای منظم، پزهیز از غذاهای چرب و شیرین، پیش‌دیابت را درمان کنید و از انواع آن کاملاً فاصله بگیرید.
تشخیص دیابت
ابتدا پزشک بیمار را معاینه می‌کند و سوالاتی در مورد علائم بیمار، سابقه بیماری زمینه‌ای و سابقه بیماری در خانواده می‌پرسد. بعد از آن ممکن است آزمایشاتی را برای تشخیص دیابت تجویز کند. این آزمایشات ساده هستند و نتایج به‌سرعت در دسترس شما قرار می‌گیرد.
آزمایش FBS
در آزمایش FBS قند خون شما پس از چند ساعت ناشتا بودن اندازه‌گیری می‌شود. سطح قند خون ناشتا اگر ۹۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر باشد طبیعی به حساب می‌آید. اگر ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد نشان‌دهنده پیش دیابت و ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بالاتر نشان‌دهنده ابتلا به Diabetes است.
بهترین مواد غذایی و خوراکی برای بیماران دیابتی
نشاسته‌ها
بدن ما به کربوهیدرات نیاز دارد، ولی بهتر است آنها را با مطالعه انتخاب کنیم.
- غلات کامل مثل برنج سبوبدار، جو دوسر، کینوآ
- سیب زمینی شیرین کبابی
- غذاهایی که با غلات کامل تهیه شده و شکر افزودنی ندارند
سبزیجات
- سبزیجات تازه مانند اسفناج، کلم پیچ به‌صورت خام یا مختصری بخارپز یا کبابی
- سبزیجات منجمد بخارپز
- سبزیجات کنسرو شده (در صورتی که نمک اضافی نداشته باشند)
میوه‌ها
- میوه‌ها بهتر است تازه مصرف شوند.
- میوه‌های منجمد یا کنسرو شده که شکر افزودنی نداشته باشند.
- مربا و مارمالاد کم شکر یا بدون شکر
پروتئین
- پروتئین‌های گیاهی مثل حبوبات، خشکبار خام و توفو
- ماهی یا غذاهای دریایی
- گوشت مرغ یا سایر پرندگان (ترجیحا بافت نرم، مانند بخش سینه و کم چرب و بدون پوست)
- تخم مرغ
لبنیات
از لبنیات کم چرب استفاده کنیم، در صورتی که می‌خواهیم لبنیات پرچرب مصرف کنیم، لازم است در حجم بسیار کم باشد.
- شیر یک و نیم درصد چربی
- ماست کم چرب
- پنیر کم چرب
چربی‌ها و شیرینی‌جات
مقاومت در برابر مصرف این دسته غذایی بسیار مشکل است. در نظر داشته باشیم که خوردن مقدار زیاد آن افزایش وزن را به دنبال خواهد داشت و این موضوع، کار را برای کنترل دیابت دشوار می‌کند.
- منابع طبیعی از روغن‌های گیاهی مانند دانه‌های روغنی (آفتابگردان)
- غذاهایی که حاوی چربی امگا 3 هستند مثل ماهی‌ها
- روغن هسته انگور، روغن زیتون و کانولا
نوشیدنی‌ها
وقتی شما یک نوشیدنی مورد علاقه خود را می نوشید احتمالا بیشتر از آن چیزی که فکر می کنید کالری، شکر، نمک یا چربی را مصرف کرده اید. حتما قبل از مصرف به جدول مواد غذایی روی قوطی نوشیدنی توجه کنید.
- آب ساده که طعم دار نشده باشد یا آب گازدار
- چای تلخ شاید با یک برش لیمو
- قهوه بدون شیر یا با شیر کم چرب و شیرین کننده مجاز
