اختلال متابولیک (Metabolic disorder)، اختلالی است که پردازش و توزیع درشت مغذی ها مانند پروتئین ها، چربی ها و کربوهیدرات ها را در بدن تغییر می دهد. اختلالات متابولیک زمانی رخ می دهد که واکنش های شیمیایی غیرطبیعی در بدن موجب تغییر روند طبیعی متابولیک شوند. اختلال متابولیک با افزایش فشار خون، قند خون، چربی خون در اطراف کمر و سطوح غیر طبیعی کلسترول یا تری گلیسیرید منجر به بروز بیماری های قلبی، سکته و دیابت نوع 2 می شود. داشتن تنها یکی از این شرایط به معنای ابتلا به سندرم متابولیک نیست اما این بدان معناست که شما در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری های جدی هستید. سندرم متابولیک به طور فزاینده ای رایج است. اگر به سندرم متابولیک یا هر یک از مشکلات مربوط به آن مبتلا هستید، تغییرات سبک زندگی می تواند در به تاخیر انداختن یا جلوگیری از مشکلات جدی، تاثیر گذار باشد.
تعریف اختلال متابولیک
متابولیسم: فرآیندهای بیوشیمیایی در حال انجام است که عملکرد موجودات زنده را حفظ می کند. این تعادل بین دو فرآیند اصلی می باشد:
کاتابولیسم: تولید انرژی از شکستن مولکول های بزرگتر به مولکول های کوچکتر. به عنوان مثال، تجزیه مولکول های کربوهیدرات به گلوکز.
آنابولیسم: مصرف انرژی برای ساخت سلول های جدید، حفظ بافت های بدن و ذخیره انرژی.
اختلال متابولیک زمانی رخ می دهد که واکنش های شیمیایی غیرطبیعی، متابولیسم بدن را مختل کند. این امر می تواند بر میزان تجزیه مولکول های بزرگ برای تولید انرژی تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، دیابت در نحوه استفاده یا تنظیم هورمون انسولین توسط بدن اختلال ایجاد می کند. انسولین به گلوکز کمک می کند تا وارد سلول های اطراف بدن شود و انرژی را تامین کند. همچنین به بدن اجازه می دهد تا گلوکز را در بافت ماهیچه ای یا کبدی ذخیره کند. از آنجایی که انسولین در افراد مبتلا به دیابت به درستی کار نمی کند، می تواند منجر به سطوح بالای گلوکز در خون شود که در نتیجه باعث ایجاد طیف وسیعی از مشکلات سلامتی می شود.
کمبود سلنیوم در بدن موجب اختلال متابولیکی می شود
سلنیوم یک ماده معدنی مهم و ضروری برای بسیاری از فرآیندها است، فرآیندهایی مانند:
- متابولیسم هورمون تیروئید
- سنتز DNA
- تولید مثل
- محافظت در برابر عفونت
کمبود سلنیوم به عدم وجود سلنیوم کافی در بدن اشاره دارد. این وضعیت می تواند چندین مشکل سلامتی ایجاد کند. مقدار سلنیوم در منابع غذایی تا حد زیادی با کیفیت خاک مورد استفاده برای رشد آنها تعیین می شود. میزان بارندگی، تبخیر و سطح pH همگی بر غلظت سلنیوم در خاک تأثیر می‌گذارند. این امر باعث می شود کمبود سلنیوم در نقاط خاصی از جهان شایع تر باشد.
عوارض مصرف بیش از اندازه عنصر سلنیوم
همانطور که وجود سلنیم اضافی در بدن موجب مسمومیت می شود و مقدار اضافی آن کاملا سمی است. کمبود عنصر سلنیوم نیز موجب بیماریهایی در انسان می شود. برای تامین سلنیوم مورد نیاز بدن آمپول سدیم سلنیت کاربرد زیادی دارد.
علامت های اختلال متابولیکی
متابولیسم فرآیندی پیچیده است که بسیاری از مواد بیوشیمیایی، بافت ها و اندام ها را درگیر می کند. این بدان معناست که فرصت های زیادی وجود دارد که مشکلی پیش بیاید و باعث اختلال متابولیک شود. چند نمونه از علل عبارتند از:
ژنتیک: ژن ها می توانند فرآیندهای متابولیک را به روش های مختلفی تحت تاثیر قرار دهند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به بیماری گوچر دارای یک جهش ژنتیکی هستند که تولید گلوکوسربروزیداز، آنزیمی برای تجزیه چربی ها را محدود می کند که می تواند باعث تجمع مضر چربی در اطراف بدن شود.
اختلال عملکرد اندام: احتمال دارد اندام های درگیر در متابولیسم به درستی عمل نکنند. به عنوان مثال، دیابت زمانی رخ می دهد که پانکراس قادر به تولید انسولین کافی برای تنظیم سطح گلوکز خون نباشد.
اختلال عملکرد میتوکندری: میتوکندری ها بخش های کوچکی از سلول ها هستند که در درجه اول انرژی تولید می کنند. جهش میتوکندری یا DNA سلولی یا محرک های محیطی می تواند بر عملکرد میتوکندری و میزان انرژی که می تواند تولید کند تأثیر بگذارد.
توجه داشته باشید که همیشه مشخص نیست که چه چیزی باعث اختلال متابولیک می شود. به عنوان مثال، دیابت نوع 1 ناشی از حمله اشتباه سیستم ایمنی به سلول های پانکراس است. با این حال، متخصصان پزشکی مطمئن نیستند که چه چیزی باعث این مشکل در سیستم ایمنی می شود.
این اختلالات متنوع هستند و می توانند بر بسیاری از جنبه های عملکرد بدن تأثیر بگذارند. برخی از علائم رایج عبارتند از:
- خستگی
- ضعف عضلانی
- افزایش یا کاهش وزن غیر منتظره
- تغییر رنگ پوست
- دل درد
- حالت تهوع یا استفراغ
- کاهش اشتها
- مشکلات رشدی در نوزادان و نوزادان
6 علامت مهم در تشخیص اختلالات متابولیکی
بهتر است بعد از دیدن علائم زیر به یک پزشک متخصص مراجعه بفرمایید:
- کاهش یا افزایش وزن ناخواسته
- احساس گرسنگی یا تشنگی هنگام نوشیدن و خوردن
- نیاز به ادرار کردن منظم
- احساس خستگی و ضعف
- استفراغ منظم
- پوست مایل به زرد
درمان اختلال متابولیکی
درمان‌های محدودی برای اختلالات متابولیک ارثی وجود دارد. بسیاری از این بیماری‌های ژنتیکی درحال حاضر درمانی ندارند، در نتیجه فرد به درمان مادام‌العمر یا تغییر سبک زندگی برای مدیریت علائم نیاز دارد. درمان زودهنگام می‌تواند از عوارض شدیدتر جلوگیری کند.
درمان این اختلالات چند اصل کلی دارد:
- حذف مواد سمی که در بدن جمع می‌شوند؛
- کاهش یا حذف غذا یا دارویی که نمی‌تواند متابولیزه شود؛
- جایگزینی آنزیم یا مواد شیمیایی که حذف یا غیرفعال شده‌اند تا سوخت‌وساز تا حد امکان به حالت طبیعی نزدیک باشد.
مثلا در دیابت نوع ۱ به تزریق روزانه انسولین و در دیابت نوع ۲ به ترکیبی از دارو و تغییر سبک زندگی مثل رژیم غذایی و ورزش نیاز است.
