“کبد چرب” (fatty liver) مشکلی است که با اشتباهات غذایی ایجاد می شود و متاسفانه 40 درصد از مردم ایران مبتلا به آن هستند و عوارض شدیدی برای اعضای بدن ایجاد می کند. کبد دومین عضو بزرگ در بدن است که مسئول رد کردن تمام مواد غذایی و نوشیدنیها از صافی است. این بدان معناست که کبد مضرات مواد غذایی را گرفته و انها را بصورتی بدون ضرر وارد سیستم های دیگر بدن می کند. کبد بطور طبیعی خود را توسط سلولهایی ترمیم و پاکسازی می کند. اما اگر فاکتورهای منفی وارد بسیار باشند دچار اختلال می شوند. وجود مقداری چربی در کبد هر انسان طبیعی است اما اگر کبدی دارای ۵تا ۱۰ درصد چربی باشد کبد چرب نامیده می شود.
كبد چرب به دلیل كم‌تحركی، افزایش وزن و استفاده از غذاهای پركالری، كم فیبر و غذاهای آماده با سس فراوان ایجاد می‌شود. همچنین داشتن حداقل فعالیت فیزیكی و اضافه‌وزن متاسفانه سبب افزایش این بیماری شده است. در حال حاضر ۳۰ تا ۴۰ درصد بیمارانی كه به متخصصان مراجعه می‌كنند به نحوی كبد چرب در آنها دیده می‌شود. درگیری كبدی از جمله مضرات مصرف مواد غذایی نامناسب و عدم فعالیت فیزیكی با گسترش زندگی ماشینی امروز است و با وزن بیمار ارتباط مستقیم دارد. از مهمترین دلایل کبد چرب مصرف مشروبات الکلی است. از دیگر موارد مهمی که می‌توان به آن اشاره کرد، اضافه وزن است.
علت های ایجاد کبد چرب
علل ایجاد این بیماری در افراد مختلف متغیر است، علت های آن را بصورت فهرست وار در زیر برایتان لیست کرده ایم:
- مصرف الکل و مشروبات الکلی
- مصرف موادغذایی چرب
- اضافه وزن
- نداشتن فعالیت بدنی سالم،ورزش و تحرک مفید
- سوتغذیه
- فشارخون بالا
- ژنتیک
- بارداری
- مصرف داروهایی همچون آسپرین، تتراسایکلین، استامینوفن، متوترکسات، استروژن سنتیک و تاموکسیفن
- کهولت سن
- دیابت نوع ۲
- کلسترول خون بالا یا پایین
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و سمی
- عمل جراحی برداشتن کیسه صفرا
- کم کاری تیروئید
- کم کاری هیپوفیز
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
علائم و نشانه های کبد چرب
در ادامه و مهم ترین بخش این مطلب به بررسی علائم کبد چرب می پردازیم که هر فرد با دیدن این علائم باید مشکوک شده و به پزشک مراجعه کند.
- احساس خستگی مداوم
- کاهش ناگهانی وزن و اشتها
- حالت تهوع
- ضعف عمومی
- درد در سمت راست و بخش بالای شکم
- سردرگمی و اختلال در تمرکز
- زردی رنگ چشم
- احساس خارش دائم
- بزرگ و پر آب شدن شکم
- تمایل به خونریزی سریع و راحت در داخل بدن
- بزرگ شدن پستان در مردان
- قرمزی کف دست
- بزرگ شدن رگهای زیر پوست
- تورم در دست و پاها
3 نوع مختلف کبد چرب
- کبدچرب الکلی :در چنین شرایطی، تفکیک و تجزیه چربی توسط کبد به سختی انجام می شود، به همین خاطر چربی در کبد انباشته خواهد شد. این نوع کبد چرب ربطی به مصرف الکل ندارد.
- کبدچرب غیرالکلی: این نوع کبد چرب، اولین مرحله از بیماری کبد چرب مرتبط با مصرف الکل می باشد. مصرف بیش از حد الکل به کبد آسیب می زند و در نتیجه، کبد قادر به تفکیک و تجزیه چربی ها نخواهد بود. در صورتی که مصرف الکل به مدت شش هفته و یا بیشتر کنار گذاشته شود، شاهد بهبود علائم خواهیم بود.
- کبدچرب بارداری : این حالت عمدتا در سه ماهه سوم بارداری مشاهده می شود و با علائم درد در قسمت فوقانی و راست شکم، سردرد، خستگی، کاهش اشتها، زردی، این علائم و کبد چرب معمولا چند هفته بعد از زایمان بهبود می یابد و عوارضی هم نخواهد داشت.
انواع دیگر کبد چرب کدامند؟
- استئاتو هپاتیت الکلی: استئاتو هپاتیت الکلی (ASH) نوعی AFLD است. این وضعیت زمانی روی می دهد که تجمع چربی اضافی در کبد با التهاب کبدی همراه است. این حالت به هپاتیت الکلی نیز معروف است. در صورتی که کبد ضمن وجود چربی اضافی در آن، ملتهب باشد و فرد نیز زیاد الکل مصرف کند، ممکن است تشخیص پزشک بر ASH باشد. اگر ASH به درستی درمان نشود می تواند منجر به بروز زخم کبدی شود. زخم کبدی شدید به عنوان سیروز شناخته می شود. این شرایط می تواند نارسایی کبدی را در پی داشته باشد. برای درمان کبد چرب الکلی، پرهیز از الکل حائز اهمیت است. در صورت داشتن اعتیاد به الکل، یا اختلال در مصرف الکل، ممکن است پزشک انجام مشاوره یا سایر روش های درمانی را توصیه کند.
- استئاتو هپاتیت غیر الکلی : استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH) نوعی NAFLD است. این وضعیت زمانی روی می دهد که تولید چربی اضافی در کبد با التهاب کبدی همراه باشد. در صورتی که کبد ضمن وجود چربی اضافی در آن، ملتهب باشد و هیچگونه سابقه مصرف زیاد الکل وجود نداشته باشد، ممکن است پزشک بروز NASH را تشخیص دهد. NASH در صورت عدم درمان می تواند موجب زخم کبد شود. این وضعیت در موارد شدید می تواند سیروز و نارسایی کبدی را در پی داشته باشد.
عوارض کبد چرب
عارضه اصلی چربی کبد سیروز کبدی و زخم کبد است. کبد تلاش می‌کند تا التهاب ناشی از این بیماری را کم کند و در نتیجه دچار زخم می‌شود. هرچه التهاب بیشتر شود زخم‌ها هم گشترش می‌یابند و در نتیجه کبد نمی‌تواند کارش را به خوبی انجام دهد. در نتیجه شرایط زیر رخ میدهند:
- جمع شدن آب در شکم
- تورم رگهای مری (واریس مری) که ممکن است منجر به خونریزی شود.
- سرطان کبد
- گیجی و خواب آلودگی
- نارسایی کبد
مراحل تشخیص کبد چرب
از آنجایی که این بیماری علائم بالینی آشکاری ندارد، ممکن است مدت‌ها ناشناخته باقی بماند و زمانی که فرد برای انجام معاینات یا چکاپ و آزمایش خون به پزشک مراجعه می‌کند با بررسی آنزیم‌های کبدی پزشک به وجود کبد چرب و اختلال و نارسایی کبد مشکوک شود. در این حالت، پزشک با انجام آزمون‌هایی نظیر سونوگرافی و ام آر آی و همچنین اسکن‌هایی نظیر فیبرواسکن از وجود این بیماری اطمینان حاصل می‌کند. اما بهترین و مطمئن‌ترین روش تشخیص کبد چرب نمونه و تکه برداری از بافت کبد است که به وسیله آن می‌توان با اطمینان صددرصد تشخیص داد که فرد به این بیماری مبتلا هست یا خیر. مراحل زیر لازمه تشخیص کبد چرب می باشد:
- گرفتن شرح حال و سابقه پزشکی
- معاینات فیزیکی پزشک روی شکم فرد
- آزمایش خون
- مطالعات تصویر برداری مانند سونوگرافی، سی تی اسکن و MRI
- روش بیوپسی کبدچرب
تست های فیزیکی در تشخیص کبد چرب
پزشک برای بررسی فیزیکی التهاب کبد، حفره شکمی فرد بیمار را لمس کرده و فشار می‌دهد. در این حالت می‌تواند وجود التهاب و تورم را احساس کند. اما برخی مواقع ممکن است بیمار مبتلا به کبد چرب، افزایش حجم و تورمی در کبد نداشته باشد که در این صورت پزشک قادر به تشخیص بیماری از طریق بررسی فیزیکی نخواهد بود.
آزمایش‌های خونی در تشخیص کبد چرب
در بسیاری از موارد، تشخیص بیماری از طریق آزمایش‌های خونی انجام می‌شود، در این حالت با بررسی آنزیم‌های کبدی می‌توان به عملکرد دقیق کبد پی برد. در صورت افزایش غیرعادی آنزیم‌های کبدی تشخیص بیماری قابل انجام است.
به عنوان مثال، پزشک ممکن است انجام آزمایش آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) را برای بررسی آنزیم‌های کبدی توصیه کند. به طور کلی، در صورت وجود هر گونه علائم اختلال در کبد، بررسی این آنزیم‌ها صورت می‌گیرد، البته در بیشتر موارد این آنزیم‌ها طی هر آزمایش روتین خون نیز مورد بررسی قرار می‌گیرند.
آنزیم‌های کبدی در صورت سلامت کبد، درون سلول‌های آن قرار دارد و زمانی که بافت کبد دچار التهاب شود، این آنزیم‌ها را به خون وارد می‌کنند. بنابراین در آزمایش‌های خونی رها شدن و افزایش این آنزیم‌ها در خون قابل مشاهده بوده و نشان دهنده التهاب کبدی است.
در صورتی که میزان بالای آنزیم‌های کبدی در نتایج آزمایش خون مشاهده شود، می‌توان گفت که کبد فرد دچار التهاب شده است، اما بیماری کبد چرب تنها یکی از دلایل التهابات کبدی است و ممکن است بیماری‌های دیگری باعث افزایش آنزیم‌های کبد باشند. در صورت مثبت بودن التهاب کبد، پزشک احتمالاً آزمایش‌های بیشتری را برای شناسایی علت التهاب انجام می‌دهد.
تصویربرداری‌های پزشکی در بررسی مشکلات کبدی
پزشک ممکن است از یک یا چند آزمایش تصویربرداری زیر برای بررسی چربی اضافی یا سایر مشکلات کبدی استفاده کند:
- سونوگرافی (اولتراسونیک) (UltraSounds): در این روش از امواج صوت با فرکانس بالا برای تهیه تصویر و فیلم از حفره بدنی استفاده می‌شود.
- سی تی اسکن (Computed Tomography): در این روش از اشعه‌های ایکس اختصاصی استفاده می‌کنند و تصاویری از مقطع عرضی حفره بدنی به دست می‌آید.
- اسکن ام آر آی (Magnetic Resonance Imaging): روشی غیر تهاجمی مانند سایر روش‌های ذکر شده در بالا است که از مگنت‌ها (ذرات مغناطیسی) و امواج برای تهیه تصویر از درون بدن کاربرد دارد.
امروزه پزشکان از روش جدیدی برای شناسایی و تصویربرداری استفاده می‌کنند. این تکنیک تحت عنوان پرتاب امواج با فرکانس پایین (VCTE) یا فیبرواسکن است که برای بررسی التهابات کبد به کار می‌رود. در این تست از امواج صوتی با فرکانس پایین برای اندازه گیری میزان سختی کبد استفاده می‌شود. میزان سختی کبد تعیین کننده فیبروز یا وجود زخم در کبد است. همچنین با استفاده از این تکنیک می‌توان جای زخم در کبد را بررسی کرد. فیبرواسکن بسیار مشابه سونوگرافی بوده و الزامات این روش نیز مانند سونوگرافی است.
بیوپسی یا تکه برداری از کبد
«بیوپسی» (Biopsy) کبد بهترین راه برای تعیین شدت بیماری کبد شناخته شده است. در طی بیوپسی، پزشک سوزنی را در کبد وارد کرده و یک قطعه از بافت آن را برای معاینه خارج می‌کند. در این روش از بی‌حس کننده‌های موضعی برای کاهش درد استفاده می‌شود. این روش برخلاف تکنیک‌های تصویربرداری روشی تهاجمی محسوب می‌شود. این آزمایش می‌تواند در تعیین وجود بیماری کبد چرب و همچنین زخم یا فیبروز کبدی به پزشک بسیار کمک کند.
پیشگیری از بیماری کبد چرب
برای پیشگیری از کبد چرب و عوارض احتمالی آن، پیروی از یک سبک زندگی سالم حائز اهمیت است.
- اجتناب یا محدود کردن مصرف الکل
- حفظ وزن مناسب
- مصرف رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی که حاوی کمترین میزان چربی های اشباع، چربی های ترانس و کربوهیدرات های تصفیه شده باشند.
- اقدام در جهت کنترل قند خون، میزان تری گلیسیرید و کلسترول خون
- دنبال کردن برنامه درمانی توصیه شده توسط پزشک در صورت ابتلا به دیابت
- انجام حداقل ۳۰ دقیقه ورزش در بیشتر روزهای هفته
انجام این مراحل می تواند به بهبود سلامت کلی شما نیز کمک کند.
درمان بیماری کبد چرب
در حال حاضر هیچ معالجه دارویی برای درمان بیماری کبد چرب به طور قطعی مورد تایید قرار نگرفته است. محققان در سراسر جهان همچنان در حال یافتن درمان دارویی برای این بیماری شایع هستند. توصیه‌هایی که پزشکان در جهت بهبود و اصلاح شیوه زندگی ارائه میدهند، به شرح زیر است:
- محدود کردن یا جلوگیری از مصرف الکل
- اقدامات لازم برای کاهش وزن
- اصلاح و تغییر رژیم غذایی
- انجام فعالیت‌های فیزیکی روزانه
درمان کبد چرب در مرحله خطر
در صورتی که بیمار در مراحل اولیه بیماری نتواند روند پیشرفت بیماری را کنترل کند و کبد چرب به سمت سیروز کبدی پیش رود، پزشک باید موارد درمانی دیگری را مد نظر قرار دهد:
- تغییر سبک زندگی
- مصرف داروهای خاص
- انجام عمل جراحی
سیروز کبدی مرحله خطرناکی از بیماری است که می تواند منجر به نارسایی کبد شود. در صورت بروز نارسایی کبد، ممکن است بیمار مجبور شود عمل پیوند کبد انجام دهد.
درمان کبد چرب الکلی
اولین راه برای این گونه درمان‌های بیماری کبد چرب تغییر سبک زندگی است. با توجه به نوع شیوه زندگی و شرایط آن موارد زیر باید در زندگی فرد بیمار به تدریج اتفاق بیفتد:
- کاهش وزن
- اجتناب از مصرف الکل
- افزایش مصرف مواد غذایی با کالری کم، چربی اشباع کم و چربی ترانس پایین
- ۳۰ دقیقه ورزش روزانه در اکثر روزهای هفته
بر طبق مطالعات انجام شده در مراکز پزشکی بالینی معتبر، مصرف مکمل‌های ویتامین E می‌تواند در کاهش عوارض و حتی درمان بیماری کبد چرب موثر باشد. با این حال، تحقیقات بیشتری در این مورد نیاز است. برخی از شواهد حاکی از وجود خطرات سلامتی در صورت مصرف زیاد ویتامین E است. بنابراین، بیماران مبتلا به کبد چرب در صورت مصرف هرگونه مکمل دارویی باید با پزشک خود مشورت کنند چرا که ممکن است این مکمل‌ها باعث التهاب بیشتر در کبد شده یا با داروهای مصرفی بیمار تداخل ایجاد کنند.
بطور کلی، کبد چرب درمان دارویی بدان معنا که با مصرف یک یا چنددارو ، درمان حاصل شود، ندارد. اما بیماران مبتلا به کبد چرب با نظر پرشک متخصص، تحت درمان با قرص ترکیبی پلی پیل ( برای پیشگیری از سکته های قلبی و مغزی افراد بالای 40 سال ) و یا قرص های کاهش دهنده چربی خون و روزانه یک عدد آسپرین (80 میلی گرم) قرار می گیرند. کاهش تدریجی وزن در افراد چاق ( کاهش ناگهانی وزن، این اختلال را تشدید می‌کند)، مصرف مرتب میوه و سبزیجات تازه، مصرف ویتامین E با دوز ۴۰۰میلی‌گرم در روز (مصرف ویتامین E چون با خطر افزایش بیماری‌های قلبی همراه است، در دراز مدت توصیه نمی‌شود) از دیگر اقدامات برای کنترل بیماری کبد چرب است.
چگونه از کبد چرب مراقبت کنیم؟
بهترین راه مراقبت از کبد تغییر سبک زندگی است:
- ورزش کنید: روزانه ۳۰ دقیقه ورزش می‌تواند به کاهش وزن کمک زیادی کند.
- با کبد خود مهربان باشید: کارهایی را که به کبد فشار وارد می‌کنند انجام ندهید. الکل را ترک کنید و از مصرف خودسرانه داروهای گیاهی و غیر گیاهی پرهیز کنید.
- کلسترول خونتان را پایین بیاورید: غذاهای سالم بخورید، ورزش کنید و داروهایتان را مرتب مصرف کنید تا سطح تری گلیسرید و کلسترول خونتان پایین بیاید.
- اگر دیابت دارید آن را درمان کنید: قند خونتان را به طور مرتب چک کنید و داروهایتان را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
پرهیز غذایی در جلوگیری از کبد چرب
رعایت نکته‌های زیر به بیماران مبتلا به کبد چرب کمک می‌کند تا راحت‌تر به مقابله با آن بپردازند. همچنین با رعایت این نکات می‌توانید از ابتلا به بیماری کبد چرب پیشگیری کنید.
- افزایش تعداد وعده‌های غذایی و کاهش حجم آنها
- کاهش چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها
- درمان چربی خون
- درمان کامل دیابت
- مصرف ماهی‌های چرب مانند سالمون، ساردین و تن
- مصرف گردو، بذر کتان، شاهدانه، روغن زیتون، آجیل
- مصرف ویتامین، فولیک اسید، منگنز و سلنیوم
- مصرف روزانه یک گرم مکمل روغن ماهی
- محدود کردن چربی‌های مضر و خودداری از مصرف چربی‌های اشباع شده
- غذاهای دریایی، مرغ، گوشت بدون چربی و پروتئین‌های گیاهی
- میوه (حداکثر ۳ واحد در روز) و سبزیجات
- غلات کامل و برنج قهوه‌ای
- عدم مصرف شیرینی‌جات آماده
- عدم مصرف نوشیدنی‌های قندی
- استفاده از روغن کانولا و زیتون
