غذایی که می خوریم از طریق لوله ای به نام مری وارد معده می شود. هضم غذا در معده توسط اسید و شیره معده آغاز می گردد. دیواره معده به دلیل تماس مداوم با اسید و شیره معده، در مقابل اثرات مخرب آنها مقاوم شده است و بالعکس، دیواره مری به دلیل این که به طور معمول، در معرض تماس با اسید و شیره معده نیست، دفاع مناسبی هم در برابر این عوامل ندارد. در حالت طبیعی، دریچه ای به نام دریچه مری، بین مری و معده قرار دارد که با باز شدن این دریچه، غذای بلعیده شده از انتهای مری وارد معده می‌شود. پس از ورود غذا به معده، این دریچه بسته می‌شود تا از بازگشت غذا به درون مری جلوگیری کند. زمانی که این دریچه ضعیف شود یا آسیب دیده باشد. یا اگر وظیفه خود را به درستی انجام ندهد، ممکن است محتویات داخل معده به مری باز گردد. همین موضوع باعث ریفلاکس معده (Gastric reflux) می‌شود. بطور کلی ریفلاکس معده زمانی رخ می‌دهد که اسید و سایر محتویات درون معده از دریچه پایینی مری به مری باز می‌گردند. دریچه پایین مری دریچه‌ای عضلانی به‌شکل حلقه است که در انتهای مری و ابتدای معده قرار دارد.
علائم ریفلاکس معده-مری
علائم ریفلاکس معده برحسب اندام و عضوی که تحت تأثیر اسید معده قرار می‌گیرد، متفاوت است. همه انسان‌ها علائم یکسانی را تجربه نمی‌کنند. ریفلاکس معده از خفیف به شدید دسته‌بندی می‌شوند. معمولاً بعد از خوردن غذا و هنگام دراز کشیدن یا خم شدن بروز پیدا می‌کنند. از علائم ریفلاکس معده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد یا سوزش سر دل که با احساس سوزش در قفسه سینه همراه است؛ این سوزش ممکن است به گلو نیز برسد.
- احساس مزه تلخ یا ترش در گلو. در برخی موارد ممکن است بخشی از غذا یا مایع موجود در معده نیز به دهان بازگردد.
- سوء هاضمه که با درد و ناراحتی در بالای شکم همراه است. احساس ناراحتی معده، داشتن حالت تهوع و استفراغ و احساس سیری آزاردهنده از علائم سوء هاضمه است.
- در برخی از موارد، اشکال در بلع که حتی گاهی در تنفس فرد اختلال ایجاد می‌کند.
- گلو درد، سکسکه شدید یا استفراغ.
تغییر صدا در اثر ریفلاکس معده
افراد زیادی به ریفلاکس معده مبتلا هستند. در این افراد، محتویات معده رو به عقب و در خلاف جهت طبیعی، حتی تا گلو حرکت می‌کنند. وقتی با این حرکتِ برعکس، محتویات معده به گلو می‌رسد به آن ریفلاکس حنجره‌ای-حلقی گفته می‌شود. ترشحات معده سرشار از اسید و آنزیم‌هایی است که برای هضم غذا در معده به آنها نیاز داریم. طبیعی است که این مواد در هر جایی غیر از معده و روده باعث آسیب به بافت آن قسمت (گلو و حنجره) می‌شود. همان‌گونه که گفتیم در ریفلاکس حنجره‌ای-حلقی، ترشحات معده به تارهای صوتی و حنجره صدمه وارد کرده و حنجره را ملتهب می‌کنند و موجب تغییر صدا در افراد می شود. به التهاب حنجره، لارنژیت گفته می‌شود و در این مورد، نام لارنژیتِ ریفلاکس به آن اطلاق می‌گردد
ریفلاکس معده باعث چه مشکلاتی می شود؟
ریفلاکس اصولا بیماری آزاردهنده ای است. علائم ریفلاکس فرد مبتلا را آزار می دهند و می توانند در فعالیتها و کارهای روزانه اختلال ایجاد کنند. همچنین برخی علائم آن با بیماری های دیگر اشتباه می شوند. مثلا درد قفسه سینه ناشی از رفلاکس با بیماری های دیگر اشتباه می شود. در چنین مواردی، باید بیماری خطرناکتر (در این مورد بیماری عروق قلب) به دقت بررسی شود و از نبودن مشکل قلبی اطمینان حاصل شده و سپس به ریفلاکس پرداخته شود. همان طور که گفته شد، بیماری عمدتا آزاردهنده ای است نه خطرناک. از سایر عوارض رفلاکس بروز خراشیدگی و زخم در ناحیه مری است . با تشخیص بموقع و درمان مناسب رفلاکس براحتی می توان این عوارض را کنترل کرد.
علت ایجاد ریفلاکس معده
علت ریفلاکس هنوز به درستی مشخص نشده است. اما بخوبی می دانیم که برخی عوامل باعث بروز و تشدید ریفلاکس می شوند. مهمترین این عوامل عبارتند از :
- پرخوری
- سریع غذا خوردن و کامل نجویدن غذا یا غذا خوردن با استرس و نگرانی
- غذاهای بسیار چرب، تند و شور
- مصرف ادویه و فلفل زیاد
- سیب زمینی سرخ شده
- فست فود معروف هستند (ساندویچ و پیتزا)
- انواع سس های چرب و پرنمک (بخصوص سس قرمز)
- مرکبات ترش (پرتقال و نارنگی ترش)
- کافئین زیاد (شکلات، قهوه، نسکافه)
- زیاد چای، بخصوص اگر پررنگ بوده و تازه دم نباشد
- نان هایی که خمیر آنها بخوبی نمی پزد مثل نان باگت، نان سفید و نان بربری
- چاقی و افزایش وزن
- دراز کشیدن در فاصله کوتاه پس از صرف غذا
- سیگار کشیدن و مصرف دخانیات
- مصرف الکل و نوشابه های گاز دار
- استرس، فشار روانی و عصبی
- پوشیدن لباسهای تنگ
تشخیص بیماری ریفلاکس معده
همان‌طور که اشاره کردیم، علائم بالا، مخصوصاً سوزش سر دل، نشانه‌های خوبی برای تشخیص ریفلاکس معده هستند. پزشک معالج ممکن است از یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر جهت تشخیص ریفلاکس معده استفاده کند:
- بلع محلول حاوی ماده باریوم: نوشیدن محلولی حاوی ماده باریوم این امکان را فراهم می‌کند که بتوانیم از دستگاه گوارش عکس‌برداری کنیم. از این روش برای تشخیص ریفلاکس معده استفاده می‌شود.
- آندوسکوپی: یک لوله انعطاف‌پذیر به همراه یک دوربین کوچک جهت بررسی و نمونه‌برداری (در صورت نیاز) به درون مری فرستاده می‌شود.
- نظارت بر pH مری: یک قطعه pHسنج درون مری کار گذاشته می‌شود تا ورود اسید معده به مری را بررسی کند.
- فشارسنجی مری: یک لوله انعطاف‌پذیر به درون مری فرستاده می‌شود تا قدرت عضله‌های موجود در مری را اندازه‌گیری کند.
جلوگیری از ریفلاکس معده
پرهیز از مواردی که در بالا ذکر شده است می تواند به بهبود علائم رفلاکس و پیشگیری از بروز آن کمک کند؛ بنابراین خوردن غذا به اندازه، پرهیز از پرخوری، کاهش مصرف فست فود، نوشابه های گاز دار، سس های آماده بخصوص سس قرمز و غذاهای سنگین و بسیار پرچرب، کم کردن نوشیدن چای ، ترک مصرف سیگار و قلیان، کاهش وزن، داشتن برنامه منظم ورزشی ( حداقل روزانه 30 دقیقه پیاده روی ) در کاهش علائم یا پیشگیری از رفلاکس موثر هستند. همچنین کنترل استرس و تعدیل فشارهای روانی، در کنترل رفلاکس بسیار موثر است. ممکن است آدامس جویدن نیز در بهبود علائم در برخی افراد موثر باشد.
درمان دارویی ریفلاکس معده
در‌‌صورتی که رعایت موارد فوق کارساز نبود، ممکن است پزشک معالج جهت درمان ریفلاکس معده دارو تجویز کند. خوشبختانه امروز داروهای بسیار موثری برای درمان ریفلاکس وجود دارد. مهمترین داروهایی که به این منظور به کار می روند داروی امپرازول و هم خانواده هایش نظیر پانتوپرازول، رابیپراول، و لانسوپرازول هستند. علاوه بر این، داروهایی نظیر رانیتیدین، و فاموتیدین نیز می توانند در برخی موارد موثر باشند. پزشک معالج، درمان را شروع می کند و بر حسب نیاز آن را ادامه خواهد داد.
در بیش از نیمی از موارد فرد مبتلا به ریفلاکس نیازمند درمان درازمدت (سالها) با داروست. داروی امپرازول را می توان برای مدت طولانی حتی سالها استفاده کرد. اگرچه عوارض معدودی با این داروها گزارش شده است اما در مجموع، کنترل علائم ریفلاکس در درازمدت، با این دسته داروها، بسیار موفقیت آمیز و مطمئن است.
درمان خانگی ریفلاکس معده
همان طور که ذکر شد، رعایت برخی توصیه های تغذیه ای ، روش زندگی مناسب و کاهش استرس می توانند ریفلاکس را کنترل کنند. اگر با این روش ها در مدت کوتاه، علائم ، بهبود چشمگیر نیابند، بهتر است به پزشک مراجعه شود. بر اساس مطالعات انجام شده در کشور ما، حدود یک پنجم افراد مبتلا به ریفلاکس همزمان زخمهای معده یا اثنی عشر و حدود نیمی از افراد مبتلا به ریفلاکس، روده تحریک پذیر نیز دارند. بنابراین بررسی و تشخیص و درمان مناسب بیماری ها همزمان از اهمیت بسزایی برخوردار است. همان طور که اشاره شد، استرس و فشارهای روانی از عوامل مهم تشدید و بروز ریفلاکس هستند.
راه کارهایی برای جلوگیری از ریفلاکس معده
یکی از موثرترین روش‌های پیشگیری و درمان ریفلاکس معده، تغییر سبک زندگی و اصلاح رژیم غذایی است. برخی از نکاتی که باید در درمان ریفلاکس معده به خاطر داشته باشید، عبارتند از:
- سیگار را ترک کنید.
- وعده‌های غذایی خود را کوچک کنید.
- بعد از خوردن غذا بلافاصله دراز نکشید.
- پس از غذا آدامس بجوید.
- از خوردن و نوشیدن خوراکی‌هایی که علائم ریفلاکس معده را تشدید می‌کنند، بپرهیزید.
- لباس و کمربند تنگ نپوشید.
- اگر اضافه وزن دارید، بهتر است به فکر کاهش آن باشید.
