کلسیم (Calcium) یک ماده معدنی است که در بسیاری از موادغذایی یافت می‌شود. بدن انسان برای ایجاد استخوان‌های مستحکم به کلسیم نیاز دارد، همچنین کلسیم در بسیاری از فعالیت‌های مهم بدن نقش دارد. تقریبا تمام کلسیم بدن در استخوانها و دندانها ذخیره می‌شود، یعنی عضوهایی که کلسیم ساختار و سختی آنها را تامین می‌کند. اندام های ما به کلسیم نیاز دارد تا عضلاتمان بتوانند حرکت کنند و اعصابمان بتوانند پیغام خود را از مغز به قسمت‌های مختلف بدن انتقال دهند. علاوه بر این کلسیم به عروق خونی کمک می‌کند تا خون را در بدن جریان دهند. همچنین، به هورمون‌ها و آنزیم‌ها اجازه می دهد تا در خون ترشح شوند و از این طریق فعالیت خود را در تمام بدن انجام دهند.
عنصر کلسیم چیست؟
calcium یک عنصر شیمیایی ( ماده معدنی ) است که برای زنده ماندن اندام ها یا ارگانیسم ها ضروری است. این عنصر 39% از مواد معدنی بدن را شامل می شود. 99% کلسیم موجود در بدن، در استخوان ها و بدن است و 1% باقی مانده در بافت ها و اندام های دیگر قرار دارد هم چنین کلسیم در بسیاری از غذاها وجود دارد. ما نیاز داریم مقدار معینی از کلسیم را برای ساختن استخوان و حفظ سلامتی مصرف کنیم. چون استخوان ها خود کلسیم نمی سازند و در صورت کمبود، کلسیم استخوان کم می شود. در ادامه به نقش کلسیم در بدن خواهیم پرداخت.
علائم کمبود شدید کلسیم
پایین بودن سطح کلسیم در بدن ممکن است هیچ نشانه‌ای نداشته باشد. در صورتی که اگر کمبود مزمن کلسیم درمان نشود، می‌تواند باعث ایجاد پیامدهای بدی شود؛ از جمله راشیتیسم (نرمی استخوان)، استئوپنیا و پوکی استخوان. اگر کمبود این ماده معدنی پراهمیت، به خصوص در مراحل اولیه، باعث پدیدار شدن هیچ علامتی نشود، به صورت بالقوه ممکن است به بروز نوسانات متابولیک (سوخت و سازی) یا برخی اختلالات در بدن منجر شود. کمبود کلسیم در بدن موجوب بیماری هایپوکلسمی می شود. درمان این بیماری به روش دارویی با تزریق آمپول کلسیم گلوکونات حاصل خواهد شد.
علل اهمیت وجود کلسیم در بدن
یک ماده معدنی ضروری است و همانطور که عنوان شد، کلسیم در بسیاری از عملکردهای بدن نقش دارد که از مهم‌ترین آنها عبارتند از:
نقش کلسیم در انقباض عضلات
در ابتدا کلسیم به تنظیم انقباض عضلانی کمک می‌کند. زمانی که یک عصب عضله را تحریک می‌کند بدن کلسیم را ترشح کرده و کلسیم نیز به پروتئین‌های عضله برای تکمیل فرایند انقباض کمک می‌کند.
نقش کلسیم در انعقاد خون و سلامت قلب
تاثیرات کلسیم در انعقاد خون یکی از مهم‌ترین نقش های این ماده در سلامت بدن است. پروسه انعقاد خون بسیار پیچیده بوده، مراحل زیادی را شامل شده و همچنین به دسته‌ای از مواد شیمیایی نیاز دارد که یکی از آنها کلسیم است.
نقش کلسیم در انقباض عضلات همچنین برای کارکرد درست عضله قلب حیاتی است. همچنین باعث شل شدن عضله صاف اطراف رگ‌های خونی می‌شود. علاوه بر این، بسیاری از مطالعات به این نتیجه رسیدند که بین مصرف بالای کلسیم و پایین بودن فشار خون ارتباط وجود دارد.
سایر خواص کلسیم برای بدن
علاوه بر نقش کلسیم در انعقاد خون، سلامت استخوانها و دندانها و همچنین سلامت قلب، این ماده برای انتقال پیام های عصبی توسط سیستم اعصاب، ترشح هورمونی و عملکرد صحیح سلول های بدن ضروریست. با اینکه فقط یک درصد از کل کلسیم بدن برای مواردی که عنوان شد استفاده می‌گردد، بدن به شدت بر کنترل میزان کلسیم خون و سرم نظارت می‌کند. تغییرات شدید کلسیم خون و سرم بسیار خطرناک است و می تواند به شرایط حادی مانند گرفتگی شدید عضلات و حتی مرگ بی‌انجامد. از این رو بدن از ذخیره کلسیم در استخوانها برای تنظیم کلسیم خون و سرم استفاده می‌نماید.
محل ذخیره کلسیم در بدن کجاست؟
باقیمانده ۹۹ درصد کلسیم بدن در استخوانها و دندانها وجود دارد که برای استحکام و عملکرد آنها ضروریست. از آنجا که بدن قابلیت تولید کلسیم را ندارد، در صورت عدم مصرف کافی این ماده در رژیم غذایی، از ذخیره استخوانی خود برای ثابت نگاه داشتن کلسیم خون و سرم استفاده می‌کند. بنابراین، عدم مصرف کلسیم کافی می تواند به مشکلاتی جدی برای دندانها و نیز پوکی استخوانها یا استئوپوروزیس می‌انجامد.
کم شدن سطح کلسیم در خون با علائم زیر همراه است :
- غش و بیهوشی
- نارسایی قلبی
- درد در ناحیه قفسه سینه
- احساس گزگز و کرختی در اطراف دهان، یا در انگشتان دست و پا
- گرفتگی عضلات، به ویژه در کمر و پاها؛ که می‌تواند به اسپاسم ماهیچه (تتانی) منجر شود.
- خس خس سینه
- دشواری در بلعیدن
- رخ دادن تغییر در صدا، به خاطر اسپاسم حنجره
- زودرنجی، اختلال ظرفیت هوشی، افسردگی، اضطراب، و تغییرات شخصیتی
- خستگی بیش از حد
- تشنج
- زبری مو
- شکننده شدن ناخن‌ها
- پسوریازیس
- خشکی پوست
- خارش مزمن
- پوسیدگی دندان
- احساس کرختی و گزگز در دست‌ها و پاها
- ضعف عضلات
- آب مروارید
- پوکی استخوان (علائم: کمردرد، کاهش تدریج قد، به همراه خمیدگی کمر؛ بروز شکستگی در ستون فقرات، مچ دست، یا ران)
- سندرم پیش از قاعدگی (PMS)
جذب و انتقال کلسیم در بدن چگونه است؟
جذب کلسیم در خون به صورت یون کلسیم و از دیواره روده صورت می‌گیرد. عاملی که موجب افزایش جذب کلسیم می‌شود ویتامین D است، به همین دلیل قرص‌های مکمل کلسیم را با ویتامین D تهیه می‌کنند. لذا اگر منابعی را که دارای این ۲ عنصر است مصرف کنید که کلسیم موجود در آنها بهتر جذب می‌شود. در صورتی که در غذا، ماده‌ای به نام اگزالات باشد، جذب کلسیم آن کاهش می‌یابد و به همین دلیل است که کلسیم اسفناج و چغندر، به خوبی کلسیم شیر جذب نمی‌شود.
اسید فیتیک موجود در سبوس گندم نیز جذب Ca را کاهش می‌دهد ولی این مسئاله زمانی اثر گذار است که مصرف آن خیلی زیاد باشد مثل گیاهخواران مطلق دریافت کلسیم کافی، اثرات مثبتی در کاهش فشار خون افراد مبتلا به فشار خون دارد، تنظیم میزان کلسیم بدن، بر عهده هورمون‌هایی است که از غده تیروئید ترشح می‌شوند.
عملکرد کلسیم در بدن
ضربان قلب را تنظیم می‌کند. بیخوابی را کاهش می‌دهد. متابولیسم آهن بدن را مورد تاثیر قرار می دهد. در تنظیم کار سیستم اعصاب بدن بخصوص در انتقال تحریکات نقش اساسی دارد. عنصر کلسیم عامل استحکام استخوان‌هاست. کلسیم کافی باید در غذای نوجوانان قبل از بلوغ وجود داشته باشد تا استخوانها تراکم مناسبی بیابند و در سالمندی به پوکی استخوان مبتلا نشوند. برای عملکرد عضلات ضروری است و تا کلسیم وجود نداشته باشد حرکت امکان پذیر نمی‌باشد. انتقال پیام‌های عصبی با واسطه یون کلسیم صورت می‌گیرد. کلسیم در یکی از مراحل انعقاد خون دخیل است.
کلسیم اضافی در بدن چه می شود؟
زمانی که میزان کلسیم در خون افزایش یابد فرد دچار بیماری ایی بنام هایپرکلسمی خواهد شد. سطح کلسیم خون عمدتا از طریق غدد پاراتیروئید کنترل می شود. این چهار غده کوچک که در پشت غده تیروئید واقع شده اند در تنظیم میزان کلسیم خون موثرند. وقتی که بدن به کلسیم نیاز داشته باشد غدد پارتیروئید با ترشح هورمون و فرستادن سیگنال به بافت های زیر موجب افزایش سطح سرمی کلسیم می شوند:
- فرستادن سیگنال به بافت استخوان جهت آزاد کردن کلسیم به خون
- ارسال سیگنال به کلیه به منظور کاهش دفع کلسیم از ادرار
- سیگنال فرستادن به کلیه به منظور فعال سازی ویتامین D و جذب بهتر کلسیم در مسیر گوارش
فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید و یا بیماری های مرتبط با آن می تواند در تعادل کلسیم بدن اختلال ایجاد نماید. چنانچه سطح کلسیم بیش از حد مورد نیاز بدن باشد فرد دچار هایپرکلسمی شده است که این شرایط ممکن است با برخی اختلالات عملکردی نظیر موارد ذیل همراه است:
- کاهش سلامت استخوان
- سنگ کلیه
- عملکرد غیر طبیعی قلب و مغز
کمبود کلسیم در بدن موجب چه اختلالی می شود؟
هایپوکلسمی زمانی رخ می دهد که میزان کلسیم بدن به حداقل برسد. کمبود کلسیم در طولانی مدت منجر به تغییراتی در دندانها، مغز، بروز آب مروارید و پوکی استخوان و شکنندگی استخوانها می‌شود. کمبود کلسیم علائم اولیه ندارد و برای جلوگیری از پیامدهای بیشترِ آن فرد باید با مشاهده برخی از علائم به دنبال تشخیص و درمان بیماری باشد.
دلایل بروز هیپوکلسمی چیست؟
افراد بسیاری ممکن است با بالا رفتن سن دچار هیپوکلسمی‌شوند. برخی از دلایل بروز بیماری کمبود کلسیم در بدن عبارتند از :
- عدم مصرف کلسیم کافی در طی مدت زمان طولانی، به ویژه در دوران کودکی
- منع مصرف غذاهای غنی از کلسیم
- برخی از عوامل ژنتیکی
- مصرف داروهایی که ممکن است جذب کلسیم را کاهش دهند.
- سطوح پایین ویتامین D، که جذب کلسیم را سخت تر می‌کند.
- نارسایی کلیه
- هایپر فسفاتمی (مقدار زیاد فسفات در خون)
- تغییرات هورمونی، به ویژه در زنان
روش درمان هیپوکلسمی
درمان هایپوکلسمی مستلزم تشخیص صحیح علل اتیولوژیک آن، شدت علائم و حاد و مزمن بودن آن می باشد. درمان هایپوکلسمی بسته بشدت علائم و سیر بالینی به دو صورت تجویز وریدی (آمپول کلسیم گلوکونات) کلسیم و یا کلسیم خوراکی به همراه مصرف ویتامینD است. برخی از موارد کمبود هیپوکلسمی بدون درمان یا فقط با تغییر رژیم غذایی از بین می روند. با این وجود ، اغلب مکمل های کلسیم، ویتامین D و یا منیزیم برای رفع مشکل به شما کمک می کنند. گذراندن زمان در آفتاب سطح ویتامین D شما را افزایش می دهد.
