منظور از سنگ کلیه (kidney stone) رسوبات سختی هستند، که از مواد معدنی و نمک در ادرار تشکیل شده و در داخل کلیه‌ها ایجاد می‌شوند. در حقیقت سنگ کلیه زمانی ایجاد میشود که ادرار در کلیه غلیظ شود. در نهایت مواد معدنی متبلور میشود و به یکدیگر می‌چسبند. ایجاد این سنگ‌ها علل مختلفی دارد و ممکن است در هر جای دستگاه ادراری ( کلیه‌ها، حالب، مثانه و مجاری ادراری) دیده شوند. اگرچه حرکت سنگهای کلیوی دردناک است، اما در صورت تشخیص به‌موقع، باعث آسیب دائمی به بدن نمی‌شود. اگر کسی در معرض خطر تولید سنگهای کلیوی باشد، پزشک متخصص اورولوژی می‌تواند راه‌هایی را برای پیشگیری از سنگ کلیه به او توصیه کند.
روش دفع سنگ های کلیوی چیست؟
قرص پتاسیم سیترات (تری پتاسیم سیترات) نمک پتاسیم از سیتریک اسید است.پودر کریستالی سفید رنگ و جاذب آب است. بی بو و شور است. حاوی 38.3% پتاسیم است. فرم مونوهیدرات آن شدیدا آب دوست و حل شونده است. پودر سفید رنگ سیترات پتاسیم یکی از درمان های اصلی جلوگیری از ایجاد سنگ های کلیوی می باشد.
9 علامت سنگ کلیه
معمولا سنگ کلیه تا زمانی که در داخل کلیه‌ها حرکت نکند و به حالب (لوله اتصال کلیه و مثانه) منتقل نشود، علائمی ایجاد نخواهد کرد. اگر سنگ در حالب قرار گرفته باشد، جریان ادرار را مسدود می‌کند و باعث تورم کلیه و گرفتگی حالب میشود که در نهایت بسیار دردناک خواهد بود. در این مواقع ممکن است علائمی همچون عارضه‌های زیر را احساس کنید:
- درد شدید در پهلو، پشت و زیر دنده‌ها
- احساس درد در زیر شکم و کشاله ران
- احساس درد یا سوزش هنگام ادرار کردن
- ادراری به رنگ صورتی، قهوه‌ای یا قرمز
- ادرار ابری یا بد بو
- نیاز مداوم به ادرار کردن، دفع ادرار بیشتر از حد معمول یا دفع ادرار کم
- تهوع و استفراغ
- ایجاد عفونت، تب و لرز
- وجود خون در ادرار
علت های ایجاد سنگه کلیه
سنگ کلیه معمولا یک علت واحد و مشخص ندارد اما عواملی وجود دارند که احتمال بروز سنگ کلیه را بیشتر میکنند. در حالت عادی، موادی در ادرار وجود دارند که از چسبیدن مولکول‌ها به هم و تشکیل بلور جلوگیری میکنند. اگر این مواد در ادرار کم باشند روند تولید سنگ را تسریع می‌نمایند.به طور کلی، وقتی غلظت برخی مواد که می‌توانند بلور تشکیل دهند (مانند کلسیم، اسید اوریک و اُگزالات) دو علت اصلی برای تشکیل سنگ مطرح شده است:
1-کاهش مصرف مایعات یا کمبود آب بدن که باعث غلیظ شدن ادرار میشود و ریسک تشکیل سنگ افزایش میابد.
2-افزایش مصرف مواد معدنی یا دفع بیش از حد این مواد از ادرار
8 عامل تشکیل سنگ کلیه
1-مصرف کم مایعات
2-مصرف زیاد گوشت قرمز و نمک
3-عفونتهای ادراری
4-چاقی وافزایش وزن
5- سونداژ طولانی مدت
6-عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی
7-سابقه بیماری های دیگر مانند نقرس، پرکاری پاراتیرویید، دیابت، فشارخون، نارسایی کلیه، اسهال طولانی مدت، و سابقه عمل جراحی روی روده ها و ….
8-مصرف برخی داروها مانند مصرف بیش از حد مکمل های ویتامین D,C، داروهای مسهل، فوروزماید، افدرین و …
انواع سنگ کلیه
جنس کریستال همه ی سنگ کلیه ها یکسان نیست. از جمله انواع سنگ های کلیه می توان موارد زیر را نام برد:
1- سنگ های کلسیمی
بیشتر سنگهای کلیه از جنس کلسیم و بیشتر از همه از جنس اُگزالات کلسیم هستند. اگزالات یک ماده طبیعی است که هم در برخی غذاها وجود دارد و هم در کبد تولید میشود. برخی سبزیجات، میوه‌ها، مغزیات و شکلات حاوی مقدار زیادی اگزالات هستند.
علاوه بر غذاهایی که می‌خوریم، خوردن دوز بالای ویتامین د و برخی جراحی‌های روده هم غلظت کلسیم و اگزالات را در ادرار زیاد می‌کند. سنگهای کلیه ممکن است از جنس فسفات کلسیم هم باشند. برخی تغییرات در سوخت و ساز بدن، برخی سردردهای میگرنی و یک داروی ضدصرع به نام توپیرامات ممکن است موجب ایجاد این نوع سنگ کلیه شوند.
2- سنگهای استروویت
این نوع سنگ کلیه در پاسخ به یک عفونت ایجاد میشود مانند عفونت دستگاه ادراری. این سنگ‌ها می‌توانند به سرعت بزرگ شوند و معمولا اندازه بزرگی دارند؛ به همین دلیل حرکت نمی‌کنند و علامت زیادی ندارند.
3- سنگهای اسید اوریک
سنگهای اسید اوریک ممکن است در افرادی که مایعات زیاد به‌دلیل اسهال از دست می‌دهند، افرادی که رژیم غذایی پر از پروتئین دارند و کسانی که دیابت یا سندرم متابولیک دارند، یا افرادی که نقرس دارند، ایجاد شود. برخی از عوامل ژنتیکی می‌تواند خطر ایجاد سنگهای اسید اوریک را افزایش دهد.
4- سنگ سیستین
این نوع سنگ به‌دلیل یک اختلال ارثی به نام سیستینوریا ایجاد میشود، که در نهایت منجر به دفع بیش از حد اسید آمینه از کلیه‌ها خواهد شد.
عوارض سنگ کلیه چیست؟
سنگهای سیستم ادراری در صورت عدم درمان می تواند باعث نارسایی کلیه، عفونت های مکرر ادراری، تنگی حالب و حتی پخش شدن عفونت در بدن و مرگ شوند. معمولا سنگ های بزرگ در کلیه مانده و بدون علامتند، هرچند که می توانند به کلیه آسیب بزنند. سنگ های کوچک به آسانی همراه ادرار از طریق حالب دفع می گردند. سنگ های بین این دو اندازه که از طرفی قابلیت ورود به حالب را داشته و از طرف دیگر به اندازه کافی کوچک نیستند تا عبور آنها از حالب به آسانی صورت گیرد باعث ایجاد درد شدید می گردند. این سنگ ها معمولاً در طی چند روز دفع می گردند. چنانچه حرکت سنگ متوقف شده و باعث انسداد ادراری گردد، برای پیشگیری از آسیب بیشتر کلیه باید خارج گردد.
پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه
یکسری دستورالعمل کلی وجود دارد که برای پیشگیری از سنگ در تمامی بیماران قابل استفاده میباشد که شامل موارد زیر میباشد:
- مصرف زیاد مایعات : بخصوص در افرادی که در آب و هوای گرم زندگی میکنند یا میزان تعریق آنها در محل کار زیاد میباشد مانند کارگران ساختمانی یا نانوا ها
- کاهش مصرف برخی مواد غذایی مانند گوشت قرمز.نمک.آجیل.اسفناج
- کاهش مصرف نوشابه و قهوه و چای
- کاهش مصرف ابمیوه ای غیرطبیعی: آب پرتقال و آبلیمو طبیعی باعث کاهش تشکیل سنگ میشود
در صورتیکه بیمار تحت عمل جراحی قرار گرفته است و سنگ کلیه بیمار خارج شده است بهتر است که سنگ بیمار جهت آنالیز به آزمایشگاه ارسال شود تا جنس سنگ مشخص شود و براساس آن و دیگر آزمایشات بتوان رژیم غذایی و دارویی بهتری جهت جلوگیری از تشکیل مجدد سنگ برای بیمار تجویز کرد.
چقدر زمان می‌برد تا کلیه یک سنگ را دفع کند؟
دو عامل اصلی در سرعت خروج سنگهای کلیه تأثیرگذار است؛ اندازه و مکان سنگ.
عموماً سنگهای کوچکتر، سریعتر و با درد کمتری دفع می‌شوند؛ 80 درصد سنگ‌هایی که کوچکتر از 4 میلی‌متر هستند، به‌صورت خودکار و ظرف مدت یک ماه از بدن خارج می‌شوند. حدود 60 درصد سنگهای بین 4 و 6 میلی‌متری نیز در 45 روز دفع می‌شوند. سنگهای بزرگتر از 6 میلی‌متر نیز ممکن است در طول یک سال از بدن خارج شوند اما بهتر است که با مراجعه به پزشک، به‌دنبال خارج‌سازی آن از طریق جراحی باشید.
محل قرارگیری سنگ کلیه در این‌که آیا بدن می‌تواند سنگ را به‌صورت خودکار دفع کند، مؤثر است. برخی سنگ‌ها در خود کلیه قرار دارند در حالی که برخی دیگر ممکن است در مجاری شکل بگیرند.
سنگهای کلیوی که در بالای مجاری قرار دارند به کلیه‌ها نزدیک‌تر هستند و آنهایی که در قسمت پایین‌تر کلیه هستند به مثانه نزدیک‌تر هستند؛ بر اساس تحقیقاتی که در سال 2014 انجام شده، نزدیک 50 درصد سنگ‌هایی که در نزدیکی کلیه شکل می‌گیرند و 80 درصد سنگ‌هایی که در نزدیکی مثانه هستند، به‌صورت خودکار و بدون دخالت خاصی دفع می‌شوند.
نحوه ی درمان سنگ کلیه
نوشیدن شش الی هشت لیوان آب در روز جریان ادرار را بالا می برد. کسانی که آب بدنشان پایین آمده یا دچار استفراغ شدید هستند، به تزریق وریدی مایعات نیاز دارند.
روش های دیگر درمان شامل موارد زیر است:
- دارو
- لیتوتریپسی
- جراحی تونل (نفرولیتوتومی از راه پوست)
- اورتروسکوپی
