به موجودات ریزی که بدون میکروسکوپ قابل مشاهده نیستند، میکروب (پاتوژن) گفته می شود. میکروب ها شامل انواع مختلفی چون باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، آغازیان و… هستند که بعضی از آن ها میکروب های بیماری زا و برخی دیگر برای سلامتی انسان ها مفید هستند. بدن انسان یکی از میزبان های این موجودات است و به این موجودات میکروارگانیسم (Microorganism) نیز گفته می شود.
هر چند نام میکروب‌ها همیشه با بیماری همراه بوده اما برخی از آنها نیز برای سلامت موجودات زنده مفید فایده هستند. این میکروب‌ها و باکتری‌ها، برای اینکه سیستم ایمنی بدن بتواند با بیماری‌های خاص مقابله کند وارد عمل می‌شوند.
هرگاه درگیر میکروب های بیماری زا شدید و نیاز به درمان فوری دارید، سوسپانسیون خوراکی چارکول گزینه مناسبی برای شماست. برای رسیدن به بهترین اثر درمانی لازم است که این دارو در سریعترین زمان ممکن استفاده شود چرا که زغال فعال تنها قادر به جذب بخشی از ماده سمی است که توسط دستگاه گوارش جذب نشده باشد.
میکروب چیست؟
پاتوژن موجودی است که باعث بیماری می شود. بدن شما به طور طبیعی مملو از میکروب است. با این حال، این میکروب های بیماری زا تنها در صورتی مشکل ایجاد می کنند که سیستم ایمنی بدن شما ضعیف شده و یا اگر موفق به ورود به یک قسمت معمولاً استریل بدن شما شوند. ویروس ها و باکتری ها که نوعی از میکروب های بیماری زا می باشند، اما انواع دیگری از عوامل بیماری زا نیز وجود دارد. همه موجودات زنده، حتی خود باکتری ها، می توانند به یک عامل بیماری زا آلوده شوند. عوامل بیماری زا متفاوت هستند و با ورود به بدن می توانند باعث بیماری شوند. همه این عوامل برای رشد و بقا به میزبان نیاز دارند. هنگامی که میکروب در بدن میزبان قرار می گیرد، از پاسخ های ایمنی بدن جلوگیری می کند و از منابع بدن برای تکثیر قبل از خروج و گسترش به میزبان جدید استفاده می کند. جهان پر از عوامل بیماری زا است. کارشناسان تخمین می زنند که تعداد ویروس ها در سیاره ما بیشتر از تعداد ستارگان در کل جهان است. تنها بخش کوچکی از این میکروارگانیسم ها بر سلامت شما تأثیر منفی می گذارد. برخی از آنها حتی مفید هستند.
همه انواع میکروب‌ها مضر نیستند، ما میکروب‌ها و باکتری‌های مفیدی نیز داریم. برخی از میکروب‌ها برای محیط زیست مفید هستند و گاهی وجود آنها برای ادامه حیات زیستی ضروری است؛ زیرا برخی از آنها باعث جلوگیری از آلودگی محیط می‌شوند. میکروب‌ها در همه جا از آب و خاک گرفته تا روی پوست بدن و بافت‌های انسان و جانوران وجود دارند. میکروب‌ها می‌توانند بیماری زا و یا غیر بیماری زا باشند.
انواع میکروب ها
ویروس ها، باکتری ها، قارچ ها، پروتوزوآ ها، پریون ها و انگل ها انواع مختلفی از عوامل بیماری زا هستند. آنها از جهات مختلف متفاوت هستند، از جمله:
- اندازه
- شکل
- نقش آنها
- محتوای ژنتیکی
- نحوه عملکرد آنها بر بدن
به عنوان مثال، ویروس ها کوچکتر از باکتری ها هستند. آنها وارد یک میزبان می شوند و سلول ها را تحت کنترل خود در می آورند در حالی که باکتری ها می توانند بدون میزبان زنده بمانند.
1. باکتری ها
باکتری ها، ارگانیسم های کوچک تک سلولی هستند که مواد غذایی مورد نیاز خود را از محیط اطراف خود تامین می کنند. گاهی مواقع، این محیط می تواند کودک شما و یا هر موجود زنده ی دیگری باشد. باکتری ها بسیار کوچک هستند و مشاهده ی آنها بدون میکروسکوپ امکان پذیر نیست. برای اینکه متوجه شوید باکتری ها چقدر کوچک هستند، کافی است بدانید که در یک قاشق چای خوری، میلیارد ها باکتری وجود دارند. این به این معناست که باکتری ها حتی از یک دانه ی نمک یا نوک سوزن نیز کوچکتر هستند. اگر می توانستید نگاهی به انواع مختلف باکتری ها بی اندازید متوجه می شدید که این ارگانیسم ها به تمام اشکال یافت می شوند. برخی از آن ها شبیه توپ، برخی شبیه ویرگول و برخی دیگر نیز مشابه میله، دراز و باریک هستند. برخی از باکتری ها با زوائد طولی مو مانندی پوشانده شده اند که به آن ها کمک می کنند تا بتوانند در محیط حرکت کنند.
تعدادی از باکتری ها برای بدن مفید هستند چرا که به فعالیت منظم دستگاه گوارش کمک کرده و از ورود باکتری های آسیب رسان به درون بدن ممانعت می نمایند. برخی دیگر از باکتری ها نیز به منظور تولید دارو و واکسن مورد استفاده قرار می گیرند. اما باید توجه کرد که باکتری ها می توانند دردسر ساز نیز باشند و منجر به عفونت بخش های مختلف بدن نظیر دستگاه ادراری، گوش، گلو (توسط استرپتوکوک ها) و غیره شوند برای از بین بردن عفونت های باکتریایی می توان از آنتی بیوتیک ها استفاده کرد.
2. ویروس ها
ویروس ها از باکتری ها نیز کوچکتر هستند و حتی یک سلول کامل نیز به شمار نمی روند. به طور ساده تر می توان گفت که ویروس ها مواد ژنتیکی (DNA یا RNA ) بسته بندی شده در یک پوشش پروتئینی به شمار می روند. ویروس ها برای تکثیر خود به سلول های دیگر متکی هستند. یعنی برای ادامه ی حیات خود مجبورند وارد سلول های دیگر شوند (این سلول ها می توانند سلول های انسانی، حیوانی و یا گیاهی باشند). ویروس به محض پیدا کردن یک میزبان مناسب، شروع به تکثیر و انتشار خود می کند.
تصور کنید که یک ویروس وارد سلول های خونی تان شده است. در این صورت این ویروس می تواند در تمام بدن گردش کرده و به هر مکان دلخواهی انتشار یابد. برخی از ویروس ها وارد یک سلول شده و آن قدر تکثیر می شوند که نهایتا سلول میزبان پاره می شود. سپس ویروس های تازه تکثیر شده، از سلول پاره شده خارج شده و وارد سلول های میزبان جدید می شوند. ویروس ها رفتارهایی کاملا مرموز از خود نشان می دهند چرا که قادرند سریعا دچار جهش (تغییر) شده و خود را با محیط جدید تطبیق دهند.
ویروس ها در خارج از سلول های زنده فقط به مدت بسیار کوتاهی زنده می مانند. بعنوان مثال ویروس های موجود در مایعات عفونی بدن که در سطوحی مانند دستگیره ی در یا صندلی توالت به جا مانده اند، مدت کوتاهی زنده خواهند ماند. این ویروس ها سریعا از بین خواهند رفت مگر آنکه میزبان زنده ی مناسبی در اختیار آن ها قرار بگیرد. ویروس ها پس از ورود به بدن فرد به راحتی منتشر شده و باعث ایجاد بیماری می شوند. ویروس ها طیف وسیعی از بیماری های خفیف نظیر سرماخوردگی و آنفولانزا تا بیماری های شدید و خطرناک نظیر آبله و ایدز را بوجود می آورند.
آنتی بیوتیک ها تاثیری بر ویروس ها ندارند. در سال های اخیر، داروهای ضد ویروسی متنوعی علیه گروه کوچک و منتخبی از ویروس ها تولید شده اند.
3. قارچ ها
قارچ ها ارگانیسم هایی چند سلولی و گیاه مانند می باشند که مواد غذایی مورد نیاز خود را در یک محیط گرم و مرطوب و از منابعی نظیر گیاهان، غذاها و حیوانات تامین می نمایند. قارچ ها در محیط های گرم و مرطوب نظیر سطح زیرین سنگ ها و یا ترک های موجود بین انگشتان پا رشد می کنند. پر واضح است که قارچ هایی که بر روی سطح پوست زندگی می کنند هرگز ظاهری مانند قارچ های خوراکی یا غیر خوراکی (که ظاهر چتر مانند دارند) پیدا نخواهند کرد ولی با این حال باید توجه کرد که تمام قارچ ها از اسپور هایی تشکیل شده‌اند که دائما در حال جوانه زدن هستند تا اسپورهای بیشتر و بیشتری را به وجود بیاورند. این روش تکثیر به انتشار قارچ ها کمک می کند.
بسیاری از قارچ ها بی ضرر هستند. قارچ هایی که بر سطح پوست رشد می کنند ظاهری مانند راش (لکه) دارند و قابل درمان می باشند. این راش ها آسیب جدی ای به وجود نمی آورند ولی باعث خارش شدید پوست می شوند. راه رفتن بدون کفش در مکان های مورد علاقه ی قارچ ها (مکان هایی نظیر رختکن باشگاه که گرم و مرطوب می باشد) می تواند باعث ابتلا به بیماری های پوستی قارچی شود. بسیاری از بیماری های قارچی، نظیر بیماری «پای ورزشکاران» و عفونت های ایجاد شده توسط مخمرها در یک انسان سالم خطرناک نیستند. با این حال، عفونت با قارچ در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف (مانند افراد مبتلا به ایدز یا سرطان) می تواند بسیار خطرناک و کشنده باشد.
4. پروتوزوآ ها
پروتوزوآ ها، همانند باکتری ها تک سلولی هستند ولی در مقایسه با آن ها بزرگتر بوده و دارای هسته و دیگر ساختارهای سلولی می باشند که باعث می شود این سلول ها شباهت بیشتری به سلول ها گیاهی و جانوری پیدا کنند.
پروتوزوآ ها مانند باکتری ها بسیار کوچک هستند. بسیاری از 20000 گونه ی مختلف پروتوزوآها در آب و در مکان هایی نظیر دریاچه ها، اقیانوس ها، رودها و تالاب ها زندگی می کنند. اگر یک قطره آب متعلق به یکی از مکان های بالا را زیر میکروسکوپ تماشا کنید، پروتوزوآ های کوچکی را مشاهده خواهید کرد که با دم شلاق مانند خود در محیط حرکت می کنند. پروتوزوآ ها در حقیقت از باکتری ها و بقایای موجودات دیگر تغذیه کرده و از این نظر مفید می باشند.
برخی از پروتوزوآ ها، انگل هستند و در بدن دیگر موجودات، از جمله انسان زندگی می کنند. بعنوان مثال، مالاریا یک پروتوزوآ ی انگلی است که در اثر گزش پشه ( پشه ی آنوفل) وارد سیستم خون می شود. مشکلات گوارشی ناشی از مصرف آب آلوده، مثال دیگری از بیماری های ناشی از عفونت با پروتوزوآ های انگلی می باشد.
پروتوزوآ ها به محیط مرطوب بسیار علاقه دارند. بنابراین عفونت های روده ای و دیگر بیماری های ناشی از آن ها نظیر آمیبیازیس و ژیاردیازیس از طریق آب آلوده منتشر می شوند. همانطور که گفته شد، برخی از پروتوزوآ ها خاصیت انگلی دارند. این به این معناست که این پروتوزوآ ها برای ادامه ی حیات خود وابسته به موجودات دیگر (نظیر جانوران و گیاهان) هستند. بعنوان مثال، پروتوزوآی عامل مالاریا، در داخل گلبول های قرمز رشد می کند و نهایتا نیز آن ها را از بین می برد. برخی از پروتوزوآ ها دارای کیست هستند که به آن ها کمک می کند تا به مدت طولانی در خارج از بدن انسان و نیز محیط های بسیار خشن زنده بمانند.
5. پریون ها
حتی کوچکتر از ویروس ها، پریون ها (که “pree-on” تلفظ می شوند) ساده ترین عوامل عفونی هستند. آنها مانند ویروس ها انگل های اجباری هستند، اما هیچ ماده ژنتیکی ندارند. اگرچه پریون‌ها صرفاً پروتئین‌هایی هستند که خود تداوم می‌یابند، اما به عنوان عامل بیماری‌های مختلف، از جمله بیماری جنون گاوی، به ایفای نقش در تعدادی از اختلالات دیگر نقش دارند.
6. انگل ها
انگل ها موجوداتی هستند که مانند حیوانات کوچک رفتار می کنند، در داخل یا بر روی میزبان زندگی می کنند و از طرف میزبان تغذیه می کنند. اگرچه عفونت های میکروبی انگلی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری شایع تر هستند، اما می توانند در همه جا رخ دهند.
پاتوژن ها چگونه کار می کنند؟
دو گونه اصلی میکروب می توانند شما را آلوده کنند:
عوامل بیماری زای تهاجمی: این نوع پاتوژن می تواند در میزبان یا جایی دیگر، مانند سطحی در خانه شما تکثیر شود.
عوامل بیماری زای اجباری: این میکروارگانیسم ها فقط می توانند در میزبان تکثیر شوند. همه ویروس ها در این دسته قرار می گیرند زیرا نمی توانند به تنهایی مانند باکتری یا قارچ تولید مثل کنند.
علاوه بر این، برخی از عوامل بیماری زا نیاز به میزبان های متعدد دارند. به عنوان مثال، کنه گوزن ها به بیماری لایم آلوده می شوند، که سپس می توانند به شما منتقل شوند.
برخی از پاتوژن ها فقط در یک نوع میزبان می توانند زنده بمانند. سایر عوامل بیماری زا می توانند طیف وسیعی از موجودات را آلوده کنند. به عنوان مثال، ببرها و خانواده میمون ها در باغ وحش ها پس از تماس با مراقبین انسانی خود، ویروس COVID-19 را مبتلا کرده اند. آنفولانزای مرغی و آنفولانزای خوکی دو ویروس دیگر هستند که میزبان حیوانات و انسان هستند. بیماری هایی که از حیوان به انسان منتقل می شوند، بیماری های مشترک بین انسان و حیوان نامیده می شوند. نام علمی این دسته از بیماری ها زئونوز (Zoonosis) می باشد.
راه های انتقال پاتوژن ها
چندین راه وجود دارد که عوامل بیماری زا می توانند شما را بیمار کنند. گاهی اوقات آنها سمومی تولید می کنند که به بافت آسیب می رسانند. در موارد دیگر، عامل بیماری زا یک واکنش ایمنی قوی ایجاد می کند که به بافت سالم همراه با بافت آلوده آسیب می رساند. عوامل بیماری زا نیز از این پاسخ ایمنی برای انتشار استفاده می کنند. بسته به نوع بیماری، عوامل بیماری زا به چند طریق منتقل می شوند. آنها می توانند از طرق زیر انتقال یابند:
- عطسه
- سرفه
- اسهال
- تماس با پوست
- مایعات بدن
- ذرات معلق در هوا
- تماس با مدفوع
- لمس سطحی که توسط فرد آلوده لمس شده است.
- از طریق خاک آلوده
- آب
- غذا
- خون
- تماس جنسی
- نیش حشرات
راه مبارزه با میکروب های بیماری زا چیست؟
بیشتر میکروب ها از طریق هوا در عطسه یا سرفه یا از طریق مایعات بدن مانند عرق، بزاق، مایع منی، ترشحات واژن یا خون پخش می شوند. بنابراین محدود کردن تماس با آنها در صورت امکان بهترین راه محافظت در برابر میکروب ها است.
به یاد داشته باشید که:
- از قرار گرفتن در نزدیکی افراد بیمار خودداری کنید و اگر مریض هستید در خانه بمانید
- سعی کنید به چشم، بینی و دهان خود دست نزنید
- در هنگام عطسه یا سرفه دهان و بینی خود را با دستمال بپوشانید و سپس آن را بیرون بیندازید. اگر دستمال ندارید، در آرنج خود عطسه یا سرفه کنید نه دستتان
شستن دست ها برای جلوگیری از انتقال میکروب های بیماری زا
شستن دست ها را در خانه به یک قانون تبدیل کنید خصوصا اگر فرزند کوچک دارید این مساله می تواند در پیشگیری از ابتلای آن ها به بیماری ها کمک کننده باشد.
شستن دست ها خصوصا در موارد زیر بسیار مهم است:
- بعد از سرفه یا گرفتن بینی
- بعد استفاده از سرویس بهداشتی
- قبل از تهیه غذا و هنگام خوردن آن
- پس از دست زدن به حیوانات
- بعد از امور باغبانی
- قبل و بعد از ملاقات با فرد بیمار
